این پدیده خاص کشور ایران نیست، این پدیده در برخی از کشورهای دیگر نیز صادق است. اما این پدیده در جامعه‌ای که معتقد به این اصل است: سیاست پدر و مادر ندارد بیشتر صادق است. اما در جامعه اسلامی که سیاست عین دیانت و نوعی فرصت خدمتگزاری است، وجود چنین پدیده‌ای عجیب به نظر می‌رسد زیرا «فرصت‌های سیاسی» در چنین جامعه‌ای امانت الهی است که خیانت در آن عواقب اخروی دارد.
انواع جهیزیه سیاسی
۱. دریافت وام‌های دولتی یا بودجه‌های دولتی
بسیاری از سازمان‌های دولتی تلاش می‌کنند به طرق مختلف خزانه مالی خود را پرتر کنند تا قدرت مانور مدیریتی بیشتری داشته باشند. یکی از راه‌هایی که در برخی از سازمان‌های دولتی متداول است جذب افراد سیاسی و بعضاً حرفه‌ای است که به علت وابستگی با مراکز قدرت مالی و بودجه‌ای می‌توانند نقش مهمی در جذب بودجه‌ها و منابع مالی داشته باشند. جهیزیة چنین افرادی ممکن است تزریق بودجه‌ای کلان یا بعضاً متوسط به درون چنین سازمان‌هایی باشد، ولی چنین جهیزیه‌ای به سبک قانونی صورت می‌گیرد. برای مثال ممکن است چنین فردی در آن کشور بتواند با نفوذ خود در دولت به صورت غیر مستقیم یا حتی به صورت مستقیم (به عنوان عضوی از دولت) بودجه‌ای کلان ولی با مصوبه دولت و مقامات مسئول به سازمان تزریق کند. یا با مصوبه دولت یا سایر مجامع مسئول وام کلانی به سازمان وارد کند.
۲. تملیک ساختمان‌های دولتی
بی‌تردید گسترش فعالیت‌ها در برخی از سازمان‌ها نیاز به مکان‌های فیزیکی‌ای را می‌طلبد که می‌تواند دامنه آن استفاده‌های مختلفی از آموزش کارکنان و مدیران آن سازمان گرفته تا شرکت فرزندان مدیران و کارکنان سازمان مقصد در کلاس‌های ورزشی و فرهنگی و همین‌طور بهره‌برداری از مجتمع‌های تفریحی باشد. بر این اساس فردی که وارد سازمان مقصد می‌شود ممکن است به واسطه نزدیکی به مراکز قدرت، ساختمان‌هایی از بخش‌های دیگر دولتی را به تملک سازمان دیگر در آورد، مجتمع تفریحی را به سازمان مقصد واگذار کند، مراکز تحقیقاتی خاصی را به سازمان مقصد ضمیمه کند، مراکز ورزشی را به سازمان‌های دولتی مدنظر هدیه کند.
۳. زمین و امکانات دولتی
بسیاری از سازمان‌ها تلاش می‌کنند با در اختیار گرفتن زمین لازم دست به ساخت مراکز اداری، تفریحی و ورزشی برای سازمان خود بزنند. برای تملک چنین زمین‌هایی و همین‌طور افزایش مراکز رفاهی کارکنان خود راه‌های مختلفی وجود دارد. اما بعضاً زمین و امکانات دولتی شرط اصلی جهیزیه سیاسی فردی می‌شود که قرار است از یک سازمان یا یک جایگاه سیاسی به سازمان مقصد منتقل شود.
۴. پیوند سازمان مقصد با مراکز قدرت
بی‌تردید رمز موفقیت هر مدیری در «ارتباطات» است و اصولاً برخی‌ها مدیریت موفق را در پرتو برقراری ارتباطات مؤثر مدیر با مراکز تأثیرگذار مالی، اقتصادی و سیاسی مؤثر بر سازمان می‌دانند. گاهی اوقات قضاوت در باب فردی که درخواست ورود به سازمان دیگری می‌دهد یا بعضاً مدیر سازمان مقصد دوست دارد وی را جذب سازمان خود کند، بر اساس پیوندی که چنین فردی با مراکز خاص در کشور دارد انجام می‌شود؛ به عبارت دیگر جهیزیه‌ای که تصور می‌رود چنین فردی با خود به سازمان مقصد بیاورد «پیوند سازمان با چنین مراکزی» است که ممکن است از پروژه‌های کلان اقتصادی (سدسازی، پل‌سازی، نیروگاه‌‌سازی و …) گرفته تا پروژه‌های کلان پژوهشی، ساختمان‌های دولتی، زمین و امکانات دولتی باشد.
۵. بخشودگی بدهی یا مالیاتی
گاهی اوقات به علت جایگاه فرد وارد شده به سازمان مقصد بخشی از بدهی‌های چنین سازمانی بخشیده یا از مالیات‌هایی معاف می‌شوند.
۶. خرید و فروش خط‌مشی‌های عمومی
در فرایند شکل‌گیری خط‌مشی‌های عمومی بازیگران سیاسی (گروه‌های ذی‌نفوذ) تلاش می‌کنند با تأثیر بر چنین فرایندی منافع خود را در خط مشی‌ها متجلی سازندیکی از سازوکارهای کلیدی چنین گروه‌های ذی‌نفوذی تامین افرادی است که بتواند چنین نقشی را ایفا کنند.
***
از بین بردن پدیده ضد اخلاقی و زشت جهیزیه سیاسی می‌تواند در صورتی کم‌رنگ شود: جسارت دست‌اندازی قانونی و غیرقانونی به بیت‌المال برای رسیدن به مقاصد شخصی و حزبی باید در پرتو سیاست پاک نه سیاست به سبک غربی از بین برود و کسی جرئت دست‌اندازی به بیت‌المال نداشته باشد. زشتی جهیزیه سیاسی باید در رسانه‌های ملی چنان برجسته شود که رواج آن در بخش دولتی را مانع شود و پایبندی به قانون در سازمان‌های تخصصی و حرفه‌ای را تقویت کند.
هدف نویسنده در این یادداشت، بررسی و شرح پدیده جهیزیه سیاسی و ابعاد نامطلوب آن در زمینه یک نظام اسلامی بود و بی‌تردید پژوهش‌های جدی آتی می‌تواند آثار گسترده این پدیده در نظام‌های اداری کشور را مورد بررسی قرار دهد.
دکتر حسن دانائی‌فرد